TINH THẦN KHỞI NGHIỆP - ĐỘNG LỰC PHÁT TRIỂN XÃ HỘI

Tinh thần khởi nghiệp là gì?

Tinh thần khởi nghiệp (entrepreneurship) còn được gọi là tinh thần doanh nhân khởi nghiệp, là một thuật ngữ xuất hiện khá lâu trên thế giới. Theo các nhà nghiên cứu thì những doanh nhân có tinh thần khởi nghiệp thật sự phải là những con người mà bản thân họ có hoài bão vượt lên số phận, chấp nhận rủi ro với tinh thần đổi mới và sáng tạo; đồng thời dũng cảm gánh chịu những tai họa nghiêm trọng về vật chất và tinh thần khi làm ăn thua lỗ.

Nhà kinh tế học Mỹ Peter F. Drucker cho rằng “tinh thần doanh nhân khởi nghiệp được hiểu là hành động của doanh nhân khởi nghiệp – người tiến hành việc biến những cảm nhận nhạy bén về kinh doanh, tài chính và sự đổi mới thành những sản phẩm hàng hóa mang tính kinh tế. Kết quả của những hành động này là tạo nên những tổ chức mới hoặc góp phần tái tạo những tổ chức đã “già cỗi”. Hình thức rõ ràng nhất của tinh thần doanh nhân khởi nghiệp là bắt đầu xây dựng những doanh nghiệp mới (***). Tổng quát, có thể nói tinh thần khởi nghiệp là tinh thần đổi mới, sáng tạo mạnh mẽ, liên tục.

Những năm gần đây có một khái niệm khởi nghiệp rất “hot” khác ra đời, đó là Startup. Ban đầu thuật ngữ Startup thường được dùng với nghĩa hẹp để chỉ các hoạt động khởi nghiệp hoặc công ty khởi nghiệp về công nghệ thông tin. Đây là ngành mới phát triển gắn mật thiết với sự đổi mới và sáng tạo. Theo thời gian khái niệm này đã “phẳng hóa” dần và hiện nay thuật ngữ Startup được dùng chung cho các hoạt động khởi nghiệp trong tất cả các lĩnh vực, ngành nghề. Và một khái niệm rất mới nữa là quốc gia khởi nghiệp (startup nation). Quốc gia khởi nghiệp được hiểu như là tinh thần khởi nghiệp của một quốc gia mà bản thân nó lúc nào cũng trong giai đoạn khởi nghiệp, là nơi có rất nhiều startup và doanh nhân khởi nghiệp như Israel, Singapore hay Hoa Kỳ…

Các yếu tố cốt lõi của tinh thần khởi nghiệp là: ý tưởng đổi mới – sáng tạo; thái độ chấp nhận rủi ro; và khả năng nắm bắt cơ hội kinh doanh. Các nhà nghiên cứu đã đưa ra một số đặc trưng của tinh thần khởi nghiệp là: (i) Có hoài bão và khát vọng kinh doanh; (ii) Phát triển ý tưởng sáng tạo và đổi mới phương pháp giải quyết vấn đề; (iii) Bền bỉ và dám chấp nhận rủi ro, thất bại; (iv) Có khả năng kiến tạo cơ hội kinh doanh và (v) Luôn thể hiện trách nhiệm xã hội. Từ đó, có thể thấy động cơ chủ đạo của người khởi nghiệp trước hết là muốn khẳng định bản thân và đóng góp cho xã hội, còn động cơ vì tiền, vì sự giàu có chỉ là thứ yếu.

Một ví dụ nhỏ để làm rõ luận điểm này. Khi một người mở cửa hàng bán Phở, đương nhiên phải chấp nhận những rủi ro nhất định. Tất cả những gì anh ta làm, người khác đã làm trước đó rất nhiều lần. Ở đây anh ta mở cửa hàng để mưu sinh là chính, chứ không tạo ra một nhu cầu tiêu dùng mới hay cách thỏa mãn mới nào. Như vậy, anh ta không thể được xem là người khởi nghiệp, mặt dù đã khởi xướng một vụ kinh doanh mạo hiểm.

Còn một câu chuyện rất hay khác đã xảy ra cách đây gần một thế kỷ ở Paris, đã được kể trên sách báo. Giữa mùa đông lạnh lẽo có một người ăn xin nằm phủ phục ở nhà ga tàu điện ngầm với tấm biển đeo sau lưng “Tôi đói, làm ơn cho tôi ăn”. Người qua kẻ lại rất đông nhưng ít người dừng lại cho anh ta vài xu. Không thể chịu nổi những cơn đói cồn cào trong giá lạnh và không chịu thua, hôm sau người ăn mày bèn thay một tấm biển khác “Ước gì Paris đừng có mùa đông”. Hiệu quả tức thì, thông điệp đưa ra như tìm được sự đồng cảm của nhiều người cũng đang co ro trong giá tuyết: “Mình ăn mặc thế này mà còn cóng thì gã kia sao chịu nổi”. Thế là anh ta đủ những đồng tiền lẻ để mua bánh mì qua những ngày rét mướt. Người ăn mày ít ai biết đó sau này đã trở thành triệu phú và được coi là “ông tổ” của nghề marketing khi phát minh ra một chiêu tiếp thị đánh vào tâm lý khách hàng. Trường hợp này có thể xem người ăn mày là một người khởi nghiệp. Ngay lúc đó anh ta đã có ý tưởng sáng tạo được coi là ý tưởng khởi nghiệp, và sau này trở thành một phát minh tiếp thị sáng giá giúp công ty của ông thành công vượt bậc trong nghề marketing.

Các hoạt động về khởi nghiệp tại Vườn ươm doanh nghiệp Đà Nẵng luôn thu hút rất đông các bạn học sinh – sinh viên tham gia.

Quốc gia khởi nghiệp

Có thể nói quốc gia có tinh thần khởi nghiệp mạnh mẽ nhất trên thế giới trong vài chục năm qua là Israel. Họ đã rút ra ba nguyên nhân trực tiếp dẫn đến khởi nghiệp thành công là: có chính sách phù hợp của chính phủ; sự năng động của công dân; và sự đóng góp của môi trường quân đội. Yếu tố quyết định căn bản nhất cho tinh thần khởi nghiệp của Israel chính là nền giáo dục, là quá trình tạo dựng “gien cơ bản” cho tinh thần khởi nghiệp trong mỗi công dân. Người Israel cho rằng ý chí khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo sẽ hình thành ngay từ giai đoạn sơ sinh. Vì vậy, trẻ con được khuyến khích sống với tự nhiên, phát triển tính tò mò, tìm hiểu mọi thứ trong thiên nhiên. Ở trường mẫu giáo, trẻ con được tập làm quen với việc kết bạn, tạo các mối quan hệ. Ở tuổi thiếu nhi, học cách sống tự lập, chịu trách nhiệm với bản thân những việc mình muốn làm và học cách chấp nhận rủi ro, thất bại. Lên tuổi thiếu niên, là xây dựng tình đồng đội, bạn bè; học cách hành động nhanh, quyết định táo bạo để chiếm lĩnh mục tiêu, sẵn sàng đương đầu khó khăn, nguy hiểm. Đến tuổi 17 – 18, là hiểu biết và thực hành sứ mệnh đối với sự tồn vong của đất nước và dân tộc thông qua môi trường quân đội.

“Gien khởi nghiệp” được tạo rất sớm và lớn dần lên trong cái nôi xã hội thân thiện với khởi nghiệp. Thực tế ở Israel (và các nước phát triển), nhiều người, dù không phải tỉ phú vẫn sẵn sàng bỏ tiền ủng hộ khởi nghiệp, coi như đó là đóng góp cho phát triển kinh tế, cho tương lai chính mình. Xã hội thì luôn có sẵn đội ngũ chuyên gia nhiệt tình, hết lòng giúp đỡ khởi nghiệp. Chính phủ có chính sách phù hợp hỗ trợ khởi nghiệp: đầu tư, đồng hành, tạo môi trường liên kết và có những chương trình khuyến khích khởi nghiệp trong trường học, trong các định chế xã hội. Các doanh nghiệp lớn, đã thành danh luôn tìm cách kết nối, khuyến khích, sử dụng dịch vụ của các công ty khởi nghiệp. Tất cả những yếu tố ấy đã tạo nên một tinh thần khởi nghiệp mạnh mẽ tại “quốc gia khởi nghiệp” này.

Theo báo Economist, Singapore là một trong ba vùng đất hứa của tinh thần khởi nghiệp hiện nay trên thế giới (2 quốc gia còn lại là Israel và Đan Mạch). Trước đây, Thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu đã sớm nhận ra tinh thần khởi nghiệp là động lực phát triển xã hội mới và kêu gọi cả đất nước cùng nhau phát triển tinh thần khởi nghiệp nhưng rồi Singapore đã thất bại trong chiến dịch này vì người dân Singapore khi đó chưa thực sự có được văn hóa “thất bại” như người Israel. Tuy nhiên gần đây, tinh thần khởi nghiệp tại Singapore đã được khơi dậy mạnh mẽ nhờ các chính sách ủng hộ của chính phủ. Nhà trường ở Singapore giảng dạy tinh thần khởi nghiệp, và các đại học thúc đẩy gắn kết việc đào tạo khởi sự kinh doanh với cộng đồng doanh nghiệp. Thông qua truyền thông chính phủ khuyến khích người dân vốn quen tư duy thụ động trở nên năng động hơn, giúp thay đổi văn hóa bảo thủ tại Singapore. Đến năm 2008, Singapore đã có Quỹ đầu tư mạo hiểm do chính phủ lập ra, đầu tư mạnh vào các lĩnh vực khởi nghiệp quan trọng như truyền thông số, công nghệ sinh học, công nghệ làm sạch và lọc nước… Các chính sách tích cực của chính phủ đã, khơi dậy tinh thần khởi nghiệp của thế hệ trẻ trên cơ sở nền tảng của giáo dục và hệ thống luật pháp hỗ trợ cho khởi nghiệp.

Khi nhắc đến nước Mỹ, chúng ta thường nghĩ đến những tập đoàn hùng mạnh, hàng trăm nhà tỷ phú, nhà khoa học xuất chúng, nhà bác học đạt giải Nobel, chiếm lĩnh hầu hết những công nghệ hiện đại nhất thế giới… Có rất nhiều yếu tố đã tạo nên điều đó, nhưng yếu tố quyết định là tinh thần khởi nghiệp của người Mỹ. Để duy trì vị thế dẫn đầu nền kinh tế thế giới, nước Mỹ phải lấy “tinh thần khởi nghiệp” làm lợi thế cạnh tranh chủ đạo. Thay vì coi trọng dòng dõi, truyền thống như nhiều quốc gia khác, người Mỹ coi trọng những cá nhân khởi nghiệp thành công, bất kể cá nhân đó ở địa vị nào, xuất thân trong một gia đình nào.

Nước Mỹ là xã hội năng động nhất trong đổi mới sáng tạo, họ luôn có nhu cầu thúc bách phải khởi nghiệp để biến những phát minh, sáng chế mới thành hàng hóa. Với mọi doanh nhân thành đạt ở Mỹ, nhiều người đã thử sức và thất bại, vô số người thất bại nhiều lần mới thành công được và những người đã thành công vẫn tiếp tục đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp những công ty mới. Chúng ta có một ví dụ hết sức điển hình về tinh thần doanh nhân khởi nghiệp, sẵn sàng chấp nhận rủi ro để thành công trong chiến dịch ứng cử Tổng thống Mỹ của tỷ phú Donald Trump. Một doanh nhân đã 70 tuổi mà lại sẵn sàng đánh đổi để trở thành một chính khách trong khi chưa có kinh nghiệm về lãnh đạo chính trị, quân sự, ngoại giao, đã chiến thắng trước chính trị gia sừng sỏ là bà Hillary Clinton với khẩu hiệu tranh cử “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại”…

Con đường khởi nghiệp Việt Nam

Ở đây có một câu hỏi được đặt ra. Bằng cách nào, Israel một quốc gia nhỏ bé, chỉ có 8 triệu dân, hơn hai phần ba là sa mạc, đồi núi, 95% diện tích đất nước được coi là khô hạn và không thể canh tác, nước ngọt cũng thiếu trầm trọng, không có tài nguyên thiên nhiên, lại bị khối thù địch tôn giáo láng giềng 350 triệu người bủa vây… nhưng đã tạo ra những kỳ tích: nông trang tập thể đầy hoa giữa sa mạc khô cằn, đã sinh ra rất nhiều chủ nhân giải thưởng Nobel, khoa học gia, kỹ nghệ gia lỗi lạc, thương gia đại tài; kiểm soát những lĩnh vực then chốt của thế giới? Điều đáng để chúng ta suy ngẫm là dân số Việt Nam đông hơn Israel gần 11 lần, diện tích lớn hơn 12 lần, nhưng GDP đầu người lại thấp hơn họ đến 22 lần! Và cũng câu hỏi như vậy với đất nước Singapore “nhỏ bé”, diện tích chỉ bằng hai phần ba diện tích thành phố Đà Nẵng!

Kinh nghiệm của các quốc gia khởi nghiệp cho ta thấy rằng tinh thần khởi nghiệp được khơi dậy mạnh mẽ trong những xã hội mà ở đó họ có nền giáo dục tiên tiến với các trường đại học ưu tú, có nền kinh tế phát triển sôi động với cộng đồng doanh nghiệp vững mạnh, và có sự hỗ trợ thích hợp của chính quyền trong tạo lập hệ sinh thái khởi nghiệp năng động.

Ở nước ta, hệ thống giáo dục chưa chú trọng việc khơi dậy tinh thần khởi nghiệp cho thế hệ trẻ.

Học sinh tốt nghiệp phổ thông trung học, thậm chí không ít sinh viên sau khi tốt nghiệp đại học vẫn chưa có ý niệm đầy đủ về lập nghiệp, khởi nghiệp. Chương trình giáo dục – đào tạo ở các cấp chỉ nặng trang bị kiến thức, kỹ năng để trở thành người làm thuê hơn là làm chủ. Một ví dụ sinh động là cách đây vài năm, báo chí đưa tin một lớp học 12 chuyên ở Hà Tĩnh có 45 học sinh thì tất cả đều muốn sau khi học đại học xong sẽ trở thành cán bộ nhà nước! Một câu chuyện tưởng như đơn giản nhưng gợi cho chúng ta nhiều suy nghĩ.

Trong khi đó tinh thần khởi nghiệp hầu hết lại được khởi nguồn từ những con người lăn lộn thực tiễn, ít có cơ hội học hành. Thực trạng là nhiều người khởi nghiệp thành công thường có trình độ học vấn thấp, còn những người có trình độ học vấn, chuyên môn cao hơn lại hướng đến việc đi làm công, làm thuê. Phải chăng đây là một nghịch lý riêng có ở xã hội ta? Đặc điểm đó có tạo ra rào cản lớn cho quá trình hình thành tinh thần khởi nghiệp trong đời sống hiện đại của đất nước?

Hiện nay, môi trường khởi nghiệp Việt Nam đang có nhiều tiềm năng để khơi dậy tinh thần khởi nghiệp một cách mạnh mẽ: còn trong (cuối) thời kì dân số vàng, nền kinh tế đang phát triển, hơn nửa triệu doanh nghiệp, hàng trăm trường đại học, cao đẳng và trung tâm nghiên cứu đang hoạt động. Vấn đề được đặt ra là chính phủ cần có những giải pháp căn cơ trên các mặt:

Trước hết, về quan điểm nhà nước phải thực sự xem kinh tế tư nhân là động lực phát triển xã hội. Nhanh chóng và kiên quyết cải cách thể chế theo hướng giảm mạnh thủ tục hành chính, triệt bỏ tệ nạn sách nhiễu doanh nghiệp từ các cơ quan công quyền, tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho quá trình khởi nghiệp, quá trình sản xuất kinh doanh của cộng đồng doanh nghiệp được thông suốt và hiệu quả.

Sớm hình thành hệ thống chính sách, luật pháp nhất quán và khả thi từ chính phủ và các cấp chính quyền địa phương để tạo môi trường thuận lợi hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp và phát triển doanh nghiệp tư nhân. Hiện nay, các chính sách, mô hình này vẫn còn chung chung, chủ yếu kêu gọi, hô hào nhiều hơn. Theo số liệu công bố năm 2016 số lượng các công ty mới thành lập bình quân khoảng 100.000 doanh nghiệp nhưng đã có khoảng 50.000 công ty ngừng hoạt động.

Sớm xây dựng tinh thần khởi nghiệp cho giới trẻ ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Bài học từ các quốc gia phát triển trên thế giới cho thấy, ý chí tự làm chủ của con người phải được tôi luyện trong hệ thống giáo dục ngay từ khi còn nhỏ. Cải cách hệ thống giáo dục từ phổ thông đến đại học phải theo hướng gắn dạy lý thuyết với hoạt động thực tiễn, đề cao tinh thần làm chủ, thúc đẩy văn hóa khởi nghiệp để tuổi trẻ hình thành ý chí làm chủ trong lập thân, lập nghiệp.

Tôi tin chắc rằng một khi tinh thần khởi nghiệp, văn hóa khởi nghiệp nở rộ trong các tầng lớp dân cư, đặc biệt là trong giới trẻ thì nó sẽ thực sự trở thành động lực mạnh mẽ nhất, chủ yếu nhất thúc đẩy phát triển nền kinh tế, phát triển xã hội, đưa đất nước đi lên.

TINH THẦN KHỞI NGHIỆP – ĐỘNG LỰC PHÁT TRIỂN XÃ HỘI

Trả lời Hủy